unua kurso
tagon dudek ses jaŭdo, 31 majo 2012

Klaso pri esperanta Aritmetiko

sumoj adicioj

Kiom estas…
243 + 128 = 371
…ducent kvardek tri plus/kaj cent dudek ok? Estas tricent sepdek unu.

restoj subtrahoj

Kiom estas…
691 – 406 = 285
…sescent naŭdek unu minus kvarcent ses? Estas ducent okdek kvin.

obligoj

Kiom estas…
2 x 3 = 6
…duoble tri? Estas ses.
3 x 10 = 30
…trioble dek? Estas tridek.
10 x 4 = 40
…dekoble kvar? Estas kvardek.
100 x 9 = 900
…dentoble naŭ? Estas naŭcent.
13 x 2 = 26
…dektrioble du? Estas dudek ses.

dividoj

Kiom estas…
6 / 2 = 3
…duone ses? Estas tri.
100 / 4 = 25
…kvarone cent? Estas dudek kvin.
14 / 7 = 2
…sepone dek kvar? Estas du.
3000 / 100 = 30
…sentone trimil? Estas tridek.

Por la ciferoj kun decimaloj oni ne havas unu manieron, oni povas uzi punkton aŭ komon.
Per a les xifres amb decimals no hi ha una única manera, es pot fer servir punt o bé coma.

35 / 4 = 8.75

Kiom estas kvarone tridekkvin? Estas ok kaj/kun sepdek kvin centonoj (estas la sama radiko).

pli granda ol unu
dekoj – desenes
centoj – centenes
miloj – milers
dekmiloj – deumilers

pli malgranda ol unu
dekonoj – dècims (x/10)
centonoj – centèsims (x/100)
milonoj – mil·lèsims (x/1000)
dekmilonoj – deumil·lèsims (x/10000)

En Esperanto la ordo por la obligoj kaj la dividoj estas inversa de la Kataluna lingvo.
En Esperanto l’ordre per a les multiplicacions i les divisions és invers al Català.
Ĉi tiu estas la pura esperanta maniero
…

Alia esprimo:

por obligoj

-oble > mult’obl’ig’it’e per – multiplicat per

“Multobligite” ne estas maniero danki!
No és una manera de donar les gràcies (com “molto obligato” en italià)

por dividoj

-one > divid’it’e per – dividit per
…

Elpensu ĉiu unu multobligon:

Kiom estas…
4000 x 3 = 12.000
…kvarmil multobligite per tri? Estas dudekmil.

Kiom estas…
3000 / 10 = 300
…trimil dividite per dek? Estas tridek.
…

Estas derivitaj de…
De kiuj vortoj derivas…?

“Gastigi” estas derivita de “gasto” (sustantiva radiko)
De kiu vorto derivas “publikigi”? Derivas de “publika” (adjektiva radiko)

publikigi < publika – (publicar, fer públic < públic) adjektiva radiko
kunigi < kun – (aplegar < amb) prepozicia radiko
gastigi < gasto – (hostatjar < hoste) substantiva radiko
dis’vast’ig’i  < vasta (difondre < vast) adjektiva radiko
multobligi < multobla (multiplicar < múltiple) adjektiva radiko

“igi” ĉiam postulas (devas havi) akuzativon.

Publikigi la programon = Fari la programon publika (aŭ “fari publika la programon”)

Purigi la hejmon.= Fari pura la hejmon                                                                                                         Gastigi la renkontiĝon …

Deriveblan vortojn:

En kiu verbo derivas ĉi tiuj vortoj (ĉiuj estas adjektivaj radikoj). Kaj kion signifas en la Kataluna lingvo?:

seka > sekigi – eixugar, assecar
malseka > malsekigi  – mullar
laca > lacigi  – cansar
varma > varmigi  – escalfar
malvarma > malvarmigi  – refredar
granda > grandigi  – engrandir
malgranda > malgrandigi  – empetitir
utila > utiligi  – utilitzar
trankvila > trankviligi  – tranquilitzar
maltrankvila > maltrankviligi  – preocupar, amoïnar
rapida > rapidigi  – accelerar
malrapida > malrapidigi  – alentir (frenar = bremsi)
facila >faciligi – facilitar
malfacila > malfaciligi – dificultar
kataluna > katalunigi – catalanitzar
klara > klarigi – clarificar, aclarir, explicar
bona > plibonigi – millorar
bela > plibeligi – embellir
riĉa > riĉigi – enriquir
forta > plifortigi – enfortir
freŝa > refreŝigi – refrescar
nova > renovigi – renovar

Nun konstruu frasojn kun la antaŭaj verboj:

Mi katalunigas ĉion kion mi trovas.
La amo grandigas mian koron.
La floroj plibeligas la hejmon.
La nova laboro de Núria riĉigas ŝian poŝon.
La patro trankviligas sian filinojn.
Legi librojn faciligas lerni novajn lingvojn.
Mi renovigas vestaĵaron (aro de vestaĵo).
La instruisto klarigas la lecionon per ekzemploj

En la plej ekonomia maniero
Enkapigi = lerni parkere aŭ parkerigi
Parkerigu la poemon. – Memoritza el poema.
Li parkerigas la lecionon. – Ell memoritza la lliçó.
Vi parkerigos la novajn vortojn. – Vosaltres memoritzareu les noves paraules.

Ne konfuzu “puglikigi” kun “eldoni”
…

Demandoj pri Vojaĝo kun Katrina 3a ĉapitro

Kion Kutimis fari somere? – Unue laboris kaj post vojaĝis.
Bruno kaj Franciska…? – Estas koramikoj.
Kio okazis inter Katrina kaj Franciska? – Franciska estas la nova koramikino de Bruno, al kiu kiun Katrina ankoraŭ amas. Katrina estas ĵaluza. Ŝi malamas Franciska.
Kion instruos morgaŭ al siaj lernantoj? – Preparos lecionojn pri sveda lingvo.

Amtriangulo – triangle amorós
Amkvarangulo – quadrangle amorós

…