-IGi

Sufix que permet convertir un verb intransitiu en transitiu i, així, poder afegir-hi complements directes (acusatius). Es forma a partir de substantius, adjectius o verbs.

A partir d’adjectius:

• Seka > sekigi – eixugar
• Malseka > malsekigi – mullar
  • La pluvo malsekigas la ĉapon
    
• Laca > lacigi – cansar
• Varma > varmigi – escalfar
• Varma > malvarmigi – refredar
• Granda > grandigi – engrandir
• Granda > malgrandigi – empetitir
• Utila > utiligi – utilitzar
• Trankvila > trankviligi – tranquilitzar
• Maltrankvila > maltrankviligi – preocupar
  • La krizo maltrankviligas min
• Facila > faciligi – facilitar
• Malfacila > malfaciligi – dificultar
• Rapida > rapidigi – accelerar
  • La veturanto rapidigas la aŭton = la veturanto faras / igas la aŭton rapidi
    
• Malrapida > malrapidigi – alentir
  • Mi malrapidigas mian paŝon
    
• Kataluna > katalunigi – catalanitzar
• Klara > klarigi – aclarir
• Bona > plibonigi (=fari pli bona) – millorar
• Bela > beligi – embellir
• Riĉa > riĉigi – enriquir
  • La krizo riĉigas la bankistojn = la krizo faras / igas la bankistojn riĉaj
    
• Forta > fortigi – enfortir
• Nova > renovigi – renovar
• Juna > maljunigi – envellir
• Unu > unuigi – unificar
  • La Katolikaj Gereĝoj unuigis Hispanion
    

 

A partir de substantius:

• Gasto > gastigi – allotjar
• Ordo > ordigi – ordenar, posar en ordre
  • Ordigu ĉi tian ĉambron
• Ruino > ruinigi – arruïnar
  • Bankoj ruinigas ekonomion
• Frukto > fruktigis – fer fructificar
  • La printempo fruktigas la planton
• Klaso > klasigi – classificar
  • Klasigu tiujn paperojn
• Limo > limigi – limitar
  • La leĝo limigas la rapidecon de la aŭtoj
• Edzo > edzigi – esposar
  • Cindrulino edzigis princon – la Ventafocs esposa el príncep
  • Princo edzinigis Cindrulinon – el príncep esposa la Ventafocs
  • sed… Princo kaj Cindrulino edziĝis – el príncep i la Ventafocs es casen

 

A partir de verbs:

Els verbs intransitius als quals s’afegeix el sufix -IG- poden tenir un significat diferent al del verb transitiu que es forma afegint el sufix; és a dir, de vegades en català es fa servir el mateix verb en forma transitiva, intransitiva o reflexiva, o bé s’utilitzen verbs amb arrels totalment diferents, mentre que l’Esperanto sempre utilitza aquest sufix per derivar la forma transitiva de la intransitiva.

• Vivi > vivigas
• Droni – ofegar-se > Dronigi – ofegar algú
  • La hundo dronas – el gos s’ofega
  • La viro dronigas la hundon – l’home ofega el gos
• Boli – bullir > Boligas – bullir (mateix verb en totes dues funcions intransitiva i transitiva)
  • La akvo bolas – l’aigua bull
  • Mi boligas la akvon – bullo l’aigua
• Morti – morir > Mortigi – matar (un verb diferent per a cada funció)
  • La kato moris – el gat morí
  • La virino mortigis la katon – la dona va matar el gat
• Bruli – cremar-se > Bruligi – cremar
  • La domo brulas – la casa es crema
  • La fajr-estingisto bruligas la domon – el bomber crema la casa
• Suferi – patir > Suferigi – fer patir
  • La malsanulo suferas – el malalt pateix
  • La kuracisto suferigas la malsanulon – el metge fa patir el malalt
• Eksplodi – explotar > Eksplodigi – fer explotar
  • La aŭto eksplodis – el cotxe explotà
  • La policisto eksplodigis la aŭton – el policia va fer explotar el cotxe
• Fali – caure > Faligis – fer caure, aterrar
  • La arbo falis – l’arbre va caure
  • Fulmo faligis la arbon – el llamp va fer caure l’arbre
• Pasi – passar > Pasigi – passar
  • La tempo pasas – el temps passa
  • Mi pasigas la tempon rigardante la televidon – passo l’estona mirant la tele (literalment, “faig passar l’estona”)
• Pendi – penjar, estar penjat > Pendigi – penjar
  • La vestaĵo pendas – la jaqueta està penjada
  • La kelnero pendigas la vestaĵon sur la seĝo – el cambrer penja la jaqueta a la cadira
• Stari – estar dret > Starigi – posar dret
  • La seĝo staras – la cadira està dreta, està dempeus
  • Mi starigas la seĝon – poso dreta la cadira
• Kuŝi – estar estirat > Kuŝigi – posar estirat, estirar
  • La malsanulo kuŝas sur la lito – el malalt està estirat al llit
  • Mi kuŝigas la malsanulon sur la lito – estiro el malalt al llit
• Veni – venir > Venigi – fer venir
  • La hundo venas – el gos ve
  • La sinjoro venigas la hundon – el senyor fa venir el gos

 

EK-

Prefix que indica una acció que comença. És un prefix important per als verbs que indiquen estat (verboj pri statoj): koni, scii, dormi, havi, stari, sidi, ami, boli, timi aŭ esti.

Si volem saber el significat d’un verb que comença per EK-, cal buscar al diccionari el verb sense el prefix. Si el significat del verb amb i sense prefix és força diferent, trobarem ambdós significats.

Koni – Ekkoni

• Gloria konis Halinan en tiu tempo – la Glòria coneixia la Halina
• Gloria ekkonis Halinan ĉi matene – la Glòria ha conegut la Halina. Ekkoni fa referència al moment puntual en el temps en què es coneixen per primer vegada.

Sidi – Eksidi

• Mi sidas sur la seĝo – estic asseguda a la cadira. Sidi és un verb d’estat; no va amb acusatiu de direcció perquè no hi ha moviment.
• Mi eksidas sur la seĝon – m’assec a la cadira. Eksidi és un verb de moviment (passem d’estar de peu a estar asseguts); va amb acusatiu de direcció.

Paroli – Ekparoli

• Ŝi parolas – ella parla
  
• La bebino ekparolis – el bebè va parlar (per primera vegada)

Scii – Ekscii

• Ŝi sciis tion – ella ho sabia
• Ŝi eksciis tion – ella se n’ha assabentat / ho ha sabut

Dormi – Ekdormi

• Mi dormis la tutan nokton – vaig dormir tota la nit
• Hieraŭ mi ekdormis je la dekdua – ahir em vaig adormir a les dotze
  

Boli – Ekboli

• La terpomoj bolis – les patates bullien
• La akvo ekbolis – l’aigua va començar a bullir

Ami – Ekami

• Ŝi amis sian kuzon – estimava el seu cosí
• Ŝi ekamis sian kuzon – es va enamorar del seu cosí

Timi – Ektimi

• Ŝi timis sian kuzon – li feia por el seu cosí
• Ŝi ektimis sian kuzon – li va agafar por al seu cosí

Esti – Ekesti

• Estis problemo inter li – hi havia un problema entre ells
• Ekestis problemo inter li – va sorgir / va passar un problema entre ells

 

Proverboj

• Metio lacigas, metio vivigas – els cansats fan la feina
• Por hundon dronigi oni nomas ĝin rabia – per ofegar el gos diuen que és rabiós. Ĉi tia estas proverbo por paroli pri pretekstoj.