• Okuloj – ulls
• Nazo – nas
• Buŝo – boca
• Oreloj – orelles
• Dentoj – dents
• Hararo – cabells
• Palpebroj – parpelles
• Barbo – barba
• Brovoj – celles
• Lango – llengua
• Mentono – barbeta
• Frunto – front
• Okulharoj – pestanyes
• Lipoj – llavis
• Tempioj – temples
• Makzelo – barra, maxil·lar
• Mandiblo aŭ malsupra makzelo – mandíbula
• Vangoj – galtes
• Lipharo – bigoti
• Vangostoj – pòmuls
• Kolo — coll
  • gorĝo — gola
  • nuko — clatell
• Membroj — membres
  • artiko — articulació
  • brako — braç
  • antaŭbrako — avantbraç
  • mano — mà
  • fingro — dit
  • pugno — puny
  • manartiko — canell
  • kubuto — colze
  • kruro — cama
  • femuro — cuixa
  • genuo — genoll
  • piedo — peu
  • kalkano — taló
  • maleolo — turmell
  • plando — planta del peu
• Trunko — tronc
  • brusto — pit
  • mamo — mamella
  • mampinto — mugró
  • talio — cintura
  • kokso — maluc
  • ventro — ventre
  • umbiliko — llombrígol
  • spino — espinada
  • lumbo — ronyonada
  • dorso — esquena
  • ŝultro — espatlla
  • akselo / subbrako — aixella
  • ingveno — engonal
  • sidvango — natja
  • pugo / postaĵo — cul

LEGEKZERCO: Saniga gimnastiko de Shen Junru

Disdonu la tekston Saniga gimnastiko de Shen Junru. Legu la enkondukon laŭte. Poste, unuope aŭ duope devas studi almenaŭ unu el la movoj, serĉi nekonatajn vortojn en vortaro, kaj prezenti ĝin antaŭ la klaso.

Diktu ekzemploj:

“Levu la dekstran brakon kaj etendu ĝin rekte ĝis la alto de la ŝultroj. Fleksu la antaŭbrakon kaj metu vian manon malantaŭ la orelo. Turnu la maldekstran manplaton eksteren. Disigu la kruron kaj metu la maldekstran manon inter la genuoj.”

Duope, ili skribas gimnastikan ordonon kaj poste diras ne gestante al la klaso, kiu devas obei. Se ili bone lertas, povas fari rondon de ordonoj. Kiu eraras, restas for.

-IGi

Sufix que permet convertir un verb intransitiu en transitiu i, així, poder afegir-hi complements directes (acusatius). Es forma a partir de substantius, adjectius o verbs.

A partir d’adjectius:

• Seka > sekigi – eixugar
• Malseka > malsekigi – mullar
  • La pluvo malsekigas la ĉapon
    
• Laca > lacigi – cansar
• Varma > varmigi – escalfar
• Varma > malvarmigi – refredar
• Granda > grandigi – engrandir
• Granda > malgrandigi – empetitir
• Utila > utiligi – utilitzar
• Trankvila > trankviligi – tranquilitzar
• Maltrankvila > maltrankviligi – preocupar
  • La krizo maltrankviligas min
• Facila > faciligi – facilitar
• Malfacila > malfaciligi – dificultar
• Rapida > rapidigi – accelerar
  • La veturanto rapidigas la aŭton = la veturanto faras / igas la aŭton rapidi
    
• Malrapida > malrapidigi – alentir
  • Mi malrapidigas mian paŝon
    
• Kataluna > katalunigi – catalanitzar
• Klara > klarigi – aclarir
• Bona > plibonigi (=fari pli bona) – millorar
• Bela > beligi – embellir
• Riĉa > riĉigi – enriquir
  • La krizo riĉigas la bankistojn = la krizo faras / igas la bankistojn riĉaj
    
• Forta > fortigi – enfortir
• Nova > renovigi – renovar
• Juna > maljunigi – envellir
• Unu > unuigi – unificar
  • La Katolikaj Gereĝoj unuigis Hispanion
    

A partir de substantius:

• Gasto > gastigi – allotjar
• Ordo > ordigi – ordenar, posar en ordre
  • Ordigu ĉi tian ĉambron
• Ruino > ruinigi – arruïnar
  • Bankoj ruinigas ekonomion
• Frukto > fruktigis – fer fructificar
  • La printempo fruktigas la planton
• Klaso > klasigi – classificar
  • Klasigu tiujn paperojn
• Limo > limigi – limitar
  • La leĝo limigas la rapidecon de la aŭtoj
• Edzo > edzigi – esposar
  • Cindrulino edzigis princon – la Ventafocs esposa el príncep
  • Princo edzinigis Cindrulinon – el príncep esposa la Ventafocs
  • sed… Princo kaj Cindrulino edziĝis – el príncep i la Ventafocs es casen

A partir de verbs:

Els verbs intransitius als quals s’afegeix el sufix -IG- poden tenir un significat diferent al del verb transitiu que es forma afegint el sufix; és a dir, de vegades en català es fa servir el mateix verb en forma transitiva, intransitiva o reflexiva, o bé s’utilitzen verbs amb arrels totalment diferents, mentre que l’Esperanto sempre utilitza aquest sufix per derivar la forma transitiva de la intransitiva.

• Vivi > vivigas
• Droni – ofegar-se > Dronigi – ofegar algú
  • La hundo dronas – el gos s’ofega
  • La viro dronigas la hundon – l’home ofega el gos
• Boli – bullir > Boligas – bullir (mateix verb en totes dues funcions intransitiva i transitiva)
  • La akvo bolas – l’aigua bull
  • Mi boligas la akvon – bullo l’aigua
• Morti – morir > Mortigi – matar (un verb diferent per a cada funció)
  • La kato moris – el gat morí
  • La virino mortigis la katon – la dona va matar el gat
• Bruli – cremar-se > Bruligi – cremar
  • La domo brulas – la casa es crema
  • La fajr-estingisto bruligas la domon – el bomber crema la casa
• Suferi – patir > Suferigi – fer patir
  • La malsanulo suferas – el malalt pateix
  • La kuracisto suferigas la malsanulon – el metge fa patir el malalt
• Eksplodi – explotar > Eksplodigi – fer explotar
  • La aŭto eksplodis – el cotxe explotà
  • La policisto eksplodigis la aŭton – el policia va fer explotar el cotxe
• Fali – caure > Faligis – fer caure, aterrar
  • La arbo falis – l’arbre va caure
  • Fulmo faligis la arbon – el llamp va fer caure l’arbre
• Pasi – passar > Pasigi – passar
  • La tempo pasas – el temps passa
  • Mi pasigas la tempon rigardante la televidon – passo l’estona mirant la tele (literalment, “faig passar l’estona”)
• Pendi – penjar, estar penjat > Pendigi – penjar
  • La vestaĵo pendas – la jaqueta està penjada
  • La kelnero pendigas la vestaĵon sur la seĝo – el cambrer penja la jaqueta a la cadira
• Stari – estar dret > Starigi – posar dret
  • La seĝo staras – la cadira està dreta, està dempeus
  • Mi starigas la seĝon – poso dreta la cadira
• Kuŝi – estar estirat > Kuŝigi – posar estirat, estirar
  • La malsanulo kuŝas sur la lito – el malalt està estirat al llit
  • Mi kuŝigas la malsanulon sur la lito – estiro el malalt al llit
• Veni – venir > Venigi – fer venir
  • La hundo venas – el gos ve
  • La sinjoro venigas la hundon – el senyor fa venir el gos

EK-

Prefix que indica una acció que comença. És un prefix important per als verbs que indiquen estat (verboj pri statoj): koni, scii, dormi, havi, stari, sidi, ami, boli, timi aŭ esti.

Si volem saber el significat d’un verb que comença per EK-, cal buscar al diccionari el verb sense el prefix. Si el significat del verb amb i sense prefix és força diferent, trobarem ambdós significats.

Koni – Ekkoni

• Gloria konis Halinan en tiu tempo – la Glòria coneixia la Halina
• Gloria ekkonis Halinan ĉi matene – la Glòria ha conegut la Halina. Ekkoni fa referència al moment puntual en el temps en què es coneixen per primer vegada.

Sidi – Eksidi

• Mi sidas sur la seĝo – estic asseguda a la cadira. Sidi és un verb d’estat; no va amb acusatiu de direcció perquè no hi ha moviment.
• Mi eksidas sur la seĝon – m’assec a la cadira. Eksidi és un verb de moviment (passem d’estar de peu a estar asseguts); va amb acusatiu de direcció.

Paroli – Ekparoli

• Ŝi parolas – ella parla
  
• La bebino ekparolis – el bebè va parlar (per primera vegada)

Scii – Ekscii

• Ŝi sciis tion – ella ho sabia
• Ŝi eksciis tion – ella se n’ha assabentat / ho ha sabut

Dormi – Ekdormi

• Mi dormis la tutan nokton – vaig dormir tota la nit
• Hieraŭ mi ekdormis je la dekdua – ahir em vaig adormir a les dotze
  

Boli – Ekboli

• La terpomoj bolis – les patates bullien
• La akvo ekbolis – l’aigua va començar a bullir

Ami – Ekami

• Ŝi amis sian kuzon – estimava el seu cosí
• Ŝi ekamis sian kuzon – es va enamorar del seu cosí

Timi – Ektimi

• Ŝi timis sian kuzon – li feia por el seu cosí
• Ŝi ektimis sian kuzon – li va agafar por al seu cosí

Esti – Ekesti

• Estis problemo inter li – hi havia un problema entre ells
• Ekestis problemo inter li – va sorgir / va passar un problema entre ells

Proverboj

• Metio lacigas, metio vivigas – els cansats fan la feina
• Por hundon dronigi oni nomas ĝin rabia – per ofegar el gos diuen que és rabiós. Ĉi tia estas proverbo por paroli pri pretekstoj.

Transitivaj kaj netransitivaj verboj

Kion ŝi ŝatas?

>Ŝi ŝatas pulvorkukojn

Kio plaĉas al ŝi?

>Pulvorkukoj plaĉas al ŝi

En aquests dos casos, la cosa desitjada és la mateixa (pulvorkukoj) però l’estructura sintàctica està invertida.

• En el primer cas, la cosa desitjada és l’objecte directe i, per tant, porten acusatiu tant el pronom interrogatiu com l’objecte directe;
• en el segon cas, la cosa desitjada és el subjecte i, per tant, no hi ha acusatiu.

Kion havis li?

>Li havis aŭton – Havi és un verb transitiu

Kio apartenis al li?

>Aŭto apartenis al li – Aparteni és un verb intransitiu

En Esperanto hi ha 3 acusatius: d’objecte directe, de direcció i de temps.Quan formulem una pregunta la resposta del qual és:

• un objecte directe, usem els pronoms Kiun i Kion
• una direcció, usem el pronom Kien
• un temps, usem el pronom Kiam

Kiun kaj Kion

Els acusatius d’objecte directe Kiun i Kion s’usen només amb verbs transitius.

Kiun Gloria ekkonis en la sesa jaro?

> Ŝi ekkonis Halinan

Kion diras Gloria al Halina en la biblioteko?

> Ŝi diras “mi ne havas tempon” (=tion) al Halina

Kion Gloria ŝatas?

>Ŝi ŝatas sporton

En una frase només pot haver-hi un acusatiu d’objecte directe. Si hi ha dos possibles objectes directes (què es pregunta -cosa- i a qui es pregunta -persona-) un dels dos ha d’anar encapçalat per una preposició.

Oni demandas Mas-on pri la dato de la independiĝo

Oni demandas al Mas la daton de la independiĝo

En cas que una frase tingui dos verbs o més, podem trobar diferents acusatius d’objecte directe, sempre que cadascun faci referència a un verb diferent.

Ŝi ofte demandas Gloria’n kion signifas tio

• Gloria’n: acusatiu d’objecte directe que es refereix a demandas
• Kion: acusatiu d’objecte directe que es refereix a signifas

En cas que substituíssim “kion signifas tio” per tio hauríem de refer la frase ja que tio hauria de ser acusatiu d’objecte directe del verb demandi i, al desaparèixer el verb signifi, hi hauria dos acusatius d’objecte directe (Gloria’n i tion) per un sol verb (demandas). La frase quedaria així:

Ŝi ofte demandas al Gloria tion

Kien

L’acusatiu de direcció Kien s’usa tant amb verbs transitius com intransitius. Pot usar-se juntament amb l’acusatiu d’objecte directe i l’acusatiu de temps.

Kien ili iras unufoje en ĉiu semajno?

> Ili iras bibliotekon / al la biblioteko

> Ili iras hejmen

Kien ili iris antaŭ alveni Svedion? – Svedion és acusatiu de direcció del verb alveni

> Ili iris Pollandon antaŭ alveni Svedion

Kien vi ĵetas la skribilon?

> Vi ĵetas la skribilon en la rubujon [llences el llapis a les escombraries]

En aquesta frase hi ha dos acusatius:

• Acusatiu d’objecte directe: skribilon ja que ĵeti és un verb transitiu
• Acusatiu de direcció: rubujon. La preposició “en” ens indica que rubujon no és un acusatiu d’objecte directe ja que l’acusatiu d’objecte directe no pot anar després d’una preposició. Per tant, és un acusatiu de direcció.

Kiam

L’acusatiu de temps Kiam s’usa tant amb verbs transitius com intransitius. Pot usar-se juntament amb l’acusatiu d’objecte directe i l’acusatiu de direcció, perquè no en depèn.

Kiam ni havis klason?

> La pasintan semajnon ni havis klason – havi és un verb transitiu i klason és acusatiu d’0bjecte directe.

Kiam pluvos?

> La venontan semajnon pluvos

Kiam vi iros al Girona?

> La venontan semajnon mi iros Gironon / al Girona – Gironon és acusatiu de direcció.

-AĴo

Sufix que indica un objecte concret. També s’usa per indicar aliment, plat, beguda.
Permet substantivitzar un verb, un adjectiu o un altre substantiu.

La paraula harplektaĵo (trena de cabell) té tres arrels:

• Haro – cabell
• Plekti – trenar
• Aĵo – sufix per substantivitzar el verb plekti

Altres paraules amb aquest sufix:

• Manĝi > Manĝaĵo – el menjar
• Trinki > Trinkaĵo – el beure
• Glacio > Glaciaĵo – gelat
• Dolĉa > Dolĉaĵo – el dolç
• Vesti > Vestaĵo – vestit
• Aktiva > Aktivaĵo – activitat
• Legi > Legaĵo – lectura
• Foti > Fotaĵo – fotografia
• Tradicia > Tradiciaĵo – cosa tradicional
• Fripono > Friponaĵo – engany, trampa, trapelleria

-UJo

Sufix que indica receptacle, recipient.

• Krajono > Krajonujo – estoig
• Ovo > Ovujo – ouera
• Sukero > Sukerujo – sucrera
• Cindro > Cindrujo – cendrer
• Floro > Florujo – florera
• Papero > Paperujo – paperera

-IGi

Sufix que permet convertir un verb intransitiu en transitiu i, així, poder afegir-hi complements directes (acusatius).

La aŭto veturas – el cotxe circula

> Mi veturigas la aŭton – condueixo el cotxe

Tiu lernanto ne parolas – aquell alumne no parla

> Paroligu tiun lernanton! – fes parlar aquell alumne!

>  Igu lin paroli! – fes-lo parlar!

Ĉi tio utilas por kuiri – això és útil per cuinar

> Mi utiligas ĉi tion por kuiri – utilitzo això per cuinar

> Utiligu ĉi tion! – utilitza això!

-EMa

Sufix que indica inclinació, tendència, disposició.

• Danki > Dankema – agraït
• Manĝi > Manĝema – que té tendència a menjar
• Trinki > Trinkema – que té tendència a beure
• Babili > Babilema – xerraire
• Frandi > frandema – llaminer, golafre

Mi emas paroli Esperanton – tinc tendència a parlar Esperanto

Tiu hundo emas boji tro (aquell gos té tendència a lladrar massa) = Tiu hundo estas tro bojema (aquell gos és molt lladrador)

Proverboj

• Kie mi disponas, tie mi ordonas

• Homo proponas, Dio / sorto disponas
  

Aĝo kaj naskiĝa datreveno

Kiom da jaroj havas / aĝas via frato?

> Mia frato havas / aĝas 32 jarojn

Kiomaĝa estas li?

> Li estas tridekduaĝa

Hi ha diverses maneres de dir l’edat d’una persona quan no la sabem exactament. Per exemple, per dir que una persona té aproximadament 40 anys podem dir:

• Kvardek jaroj pli-malpli
• Kvardekjarulo
• Ĉirkaŭ kvardek
• Kvardek-iom
• Proksimume kvardek jaroj

Mia pli aĝa frato – el meu germà gran

Mia malpli aĝa frato – el meu germà petit

Mia samaĝa frato – el meu germà que té la mateixa edat que jo

Li estas same aĝa kiel ŝin – ell té la mateixa edat que ella

Kioma tago estas via naskiĝa datreveno? — Ĝi estas la 18a de oktobro

• Naskiĝa tago / naskiĝa datreveno / naskiĝa dato – data de naixement, sense l’any
• Soleni – celebrar
• Solenato – el que rep la celebració
• Solenanto – el que ofereix la celebració

Kies naskiĝa datreveno estas la unua en la jaro / okazas la unua?

Kiu estas la sekvanta? / Kies naskiĝo tago sekvas?

Kioma naskiĝatago estas la antaŭlasta / la lasta?

Loĝi kaj lokoj

Kie vi loĝas?

En kiu loko / urbo / kvartalo / lando vi loĝas?

Kun kiu vi loĝas?

Ĉu vi loĝas sola? / Ĉu vi loĝas kun…

• iu? – algú
• mia parulo aŭ koramiko? – la meva parella o xicot
• kunulo? – company
• kunlaboranto? – company de feina
• konatoj? – coneguts
• familianoj? – amb familiars

De kiu lando vi estas / venis / devenas? — Mi estas de Barcelono

De kie vi estas / venis / devenas? — Mi venis de Barcelono

El kie vi estas / venis / devenas? — Mi estas el Katalunio

L’estructura a seguir amb els pronoms relatius Kiu i Kie és:

• Kiu + nomo: Kiu lando…
• Kie + verbo: Kie venis…

Aliaj aferoj

• Unuo – individu
• Duopo – parella
  
• Triopo – trio
  
• Kvaropo – quartet
  

• Ambaŭ = unu kaj alia – ambdós
• Duope = unu kun alia (kune) – en parella

Serĉi kaj Ŝerci

• Serĉi kaj trobi – buscar i trobar
• Ŝerci kaj ridi – burlar-se / fer broma i riure

Per recordar i no confondre Serĉi i Ŝerci, podem pensar que Serĉi ve de l’anglès Search i Ŝerci de l’italià Scherzo.

Timi

Ĉu vi timas araneojn / serpentojn / formikojn? – et fan por les aranyes / les serps / les formigues?

Mi plej timas ratojn – allò que més por em fa són les rates

Bezoni kaj Necesi

Bezoni – verb transitiu que significa necessitar. Necessiten portar subjecte

Necesi – verb intransitiu que significa caldre, ésser necessari. No necessiten subjecte

• Mi bezonas paroli pri la afero – jo necessito parlar sobre l’assumpte
• Necesas paroli pri la afero – cal parlar sobre l’assumpte

• Mi bezonas akvon – jo necessito aigua
• Necesas akvo – cal aigua

Les frases amb el verb Necesi es poden transformar usant el verb Esti, convertint el complement en subjecte i el verb Necesi en complement. El verb Esti lliga substantiu (-o) amb adjectiu (-a); i infinitiu (-i) amb adverbi (-e):

• -o estas -a
• -i estas -e

• Necesas akvo = Akvo estas necesa
• Necesas paroli pri la afero = Paroli pri la afero estas necese

Proverbo

La kapo estas por tio ke ĝi zorgu pri ĉio – El cap és per això, perquè s’ocupi de tot

Tio = Ke ĝi zorgu pri ĉio